« به نام خداوند جان و خرد »
فردوسی بزرگ ترین داستان سرای حماسی ایران ، در حدود سال ۳۲۹ هجری مصادف با مرگ رودکی ، در قریه ی باژ طابران توس دیده به جهان گشود . او ۵۸ ساله بود که محمود به جانشینی پدر رسید .
بدانگه که بد سال پنجاه و هفت جوان بودم و چون جوانی گذشت
خروشی شنیدم ز گیتی بلند که اندیشه شد پیرو من بی گزند
در خصوص اسم او ، اتفاق نظر وجود ندارد و عده ای او را « حسن » و نام پدرش را « اسحاق » یا « علی » نوشته اند و بعضی هم اور ا « منصور » و نام پدرش را « حسن » گفته اند . اما در کنیه ی « ابوالقاسم » او ، هیچ شک و تردیدی وجود ندارد (۱)
پدر فردوسی از دهقانان ، شخصی متمول و در رفاه بود ، بنا به قولی روستای باژ متعلق به او بود یا در آن زمین های کشاورزی ، باغ ها و دام داشت .
فردوسی در اثر ارزشمند خود ، چند بار از سن و سال خود سخن به میان می آورد . از هفتاد سالگی خود می گوید :
چو سال اندر آمد به هفتاد و یک همی زیرشعر اندر آمد فلک
و نیز به پایان شاهنامه اشاره می کند .
زهجرت شده پنج هشتاد بار که گفتم من این نامه ی شهریار
فردوسی در ایام جوانی همسری برگزید که با سواد و هنرمند بود . وی زبان پهلوی را می دانسته ، از روی کتاب های پهلوی برای فردوسی می خوانده است تا او ، ان را به نظم آورد .
مرا گفت کز من سخن بشنوی به شعر آر از این دفتر پهلوی
بگفتم بیار ای بت مهر چهر بخوان داستان و بیفزای مهر
وی یک پسر و یک دختر داشت. ( ۲ ) پسر فردوسی در سن سی و هفت ، در گذشت . در این ایام فردوسی شصت و پنج ساله بود .
مرا سال بگذشت بر شصت و پنج به نیکو بود گر بیازم به گنج
مگر بهره بر گیرم از پند خویش براندیشم از مرگ فرزند خویش
مرا بود نوبت ، برفت آن جوان ز دردش منم چون تنی بی روان
جوان را چو شد سال بر سی و هفت نه بر آرزو یافت گیتی و رفت
دین و عقیده ی فردوسی :
فردوسی شیعه مذهب ، و دوستدار خاندان پیامبر و علی ( به قولی ) « در اصول وعقاید نزدیک به طریقه ی معتزله*بود .» ( ۳)
به گفتار پیغمبرت راه جوی دل از تیرگی ها بدین آب شوی
گواهی دهم کاین سخن ها زاوست تو گویی دو گوشم بر آواز اوست
که « من شهر علمم،علیّم دراست » درست این سخن قول پیغمبر است
منم بنده ی اهل بیت نبی ستاینده ی خاک پای وصی
حکیم این جهان را چو دریا نهاد بر انگیخته موج ازو تند باد
چو هفتاد کشتی بر او ساخته همه بادبان ها بر افراخته
یکی پهن کشتی بسان عروس بیاراسته همچو چشم خروس
محمد بدو اندرون با علی همان اهل بیت نبیّ و ولی
….
اگر چشم داری به دیگر سرای به نزد نبیّ و علی ( ۴) گیر جای
گرت زین بد آید ، گناه من است چنین است و این دین و راه من است
بر این زادم و هم بر این بگذرو چنان دان که خاک پی حیدرم
بیتی راکه استناد به اعتزال بودن فردوسی می شود :
« به بینندگان آفریننده را نبینی ، مرجان دو بیننده را » ( ۵ )
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت :
۱ ــ صفا ، ذبیح الله : تاریخ ادبیات ایران ، ج۱ ، ص ۲۶۰
۲ ــ نظامی عروضی : چها رمقاله ، به اهتمام قزوینی ، ص ۵۱
۳ ــ ذبیح الله صفا
* معتزلی : معتزله از جریان اصلی کلامی در میان اهل سنت است ، ایشان بر خلاف اهل حدیث که انبوه حدیث های اصیل و جعلی پیامبر و صحابه را مورد توجه قرار داده بودند ، عقل و خرد را به تنهایی برای پیروی از اسلام راستین کافی می دانستند …
معتزله فرقه ای که می گویند به دنیا و آخرت ، دیدن حق تعالی ممکن نیست و نیز می گویند که نیکی از خداست و بدی از نفس و… ( به نقل از لغت نامه ی دهخدا )
۴ــ وصی
۵ــ نظامی عروضی این بیت را دلیل بر معتزلی بودن فردوسی می داند ، چون برخی از معتزله ها رویت خدا را ( چه در دنیا وچه در آخرت قبول ندارند
جمشید ابراهیمی : دبیر ادبیات
برگرفته از عناصر داستان در شاهنامه ، ( پایان نامه ی نویسنده )